Ο ρατσισμός και η ακροδεξιά βία έχουν γίνει και στην Ελλάδα καθημερινό φαινόμενο. Ειδικά στα σχολεία έχουν αυξηθεί οι εκδηλώσεις βίας λόγω ακροδεξιών ή ρατσιστικών πεποιθήσεων. Για να βοηθήσει τους Έλληνες εκπαιδευτικούς να αντιμετωπίσουν το φαινόμενο, το γραφείο του Ιδρύματος Friedrich Ebert στην Αθήνα διοργάνωσε ένα σεμινάριο Επικοινωνίας Δίχως Βία. Η Monika Berg, κάτοικος Αθηνών, συμμετείχε σε αυτό. Ως μέλος μιας εθνικιστικής οργάνωσης φωνάζω μουδιασμένα μαζί με τους άλλους το σύνθημα «Η Ελλάδα στους Έλληνες!». Ύστερα προπηλακίζω έναν μετανάστη από το Πακιστάν. Του λέω ότι δεν έχει καμιά δουλειά εδώ – και μου λύνονται τα γόνατα καθώς το κάνω. Λίγα λεπτά μετά δέχομαι λεκτική επίθεση ως ιδιοκτήτρια ενός «gay friendly» μπαρ και απαντώ εξίσου βίαια, φωνάζοντας, γιατί νιώθω απροστάτευτη και ανίσχυρη. Όλα αυτά –τα ευτυχώς επινοημένα– ανήκουν στην ύλη ενός σεμιναρίου για το ρατσισμό και την ακροδεξιά βία στο σχολείο, το οποίο απευθύνεται σε Έλληνες εκπαιδευτικούς Γυμνασίου και Λυκείου. Για εμάς δεν είναι παρά παιχνίδια ρόλων, για πολλούς ανθρώπους στην Ελλάδα όμως είναι η οδυνηρή καθημερινή πραγματικότητα.
Η αδυναμία των δασκάλων απέναντι στο φαινόμενο είναι μεγάλη, το ίδιο και η ανάγκη για επιμορφωτικά προγράμματα. Γι’ αυτό και τον Νοέμβριο του 2013, η αντιπροσωπεία του Ιδρύματος Friedrich Ebert στην Αθήνα διοργάνωσε σε συνεργασία με το Κέντρο Έρευνας και Δράσης για την Ειρήνη (ΚΕΔΕ) ένα διήμερο επιμορφωτικό σεμινάριο με θέμα το φασισμό και το ρατσισμό στο μάθημα. Περνώ ένα Σαββατοκύριακο με δεκαοκτώ εκπαιδευτικούς, για να μάθω περισσότερα για τις μεθόδους αντιμετώπισης τέτοιου είδους φαινομένων. Τα παιχνίδια ρόλων είναι ένα μεθοδολογικό κομμάτι της Μη Βίαιης Επικοινωνίας, μιας διαδικασίας που επινόησε ο Marshall Β. Rosenberg. Ο Rosenberg ανέπτυξε τη μέθοδο αυτή τη δεκαετία του 1960, στο πλαίσιο της ενασχόλησής του με αντιρατσιστικά προγράμματα. Η μέθοδος βασίζεται στην ιδέα ότι οι περισσότεροι από εμάς μιλάμε τη «γλώσσα των τσακαλιών». Το τσακάλι εδώ συμβολίζει μια μορφή επικοινωνίας που βασίζεται στην κριτική, την ανάλυση, την αξιολόγηση, την επιβράβευση και την τιμωρία. Έτσι δημιουργούνται συγκρούσεις, που στη χειρότερη περίπτωση οδηγούν στην ψυχολογική ή/και τη φυσική βία. Στον αντίποδα αυτής της μορφής επικοινωνίας, ο Rosenberg προτείνει τη μη βίαιη επικοινωνία της «γλώσσας των καμηλοπαρδάλεων». Μέσω αυτής υιοθετείται μια στάση εκτίμησης προς τον άλλο, η οποία προωθεί το πνεύμα δημιουργικής συνεργασίας στο πλαίσιο μιας ειρηνικής συνύπαρξης των ανθρώπων. Ο Rosenberg επέλεξε συνειδητά το σύμβολο της καμηλοπάρδαλης, γιατί έχει τη μεγαλύτερη καρδιά απ’ όλα τα ζώα της ξηράς. Δίνοντας το όνομά της στον συγκεκριμένο τρόπο επικοινωνίας, θέλησε να υποδηλώσει ότι η επικοινωνία αυτή χαρακτηρίζεται από ενσυναίσθηση, κατανόηση και απουσία βίας. Λόγω του μακριού λαιμού της, η καμηλοπάρδαλη έχει επίσης μεγαλύτερη εποπτεία στην εκάστοτε κατάσταση, εν προκειμένω σε μια συζήτηση: Παρατηρεί, αντί να κρίνει, ζητά ευγενικά αντί να απαιτεί, λαμβάνει υπόψη τόσο τα δικά της όσο και τα συναισθήματα του συνομιλητή της, αντί να απαξιώνει την ίδια και τον άλλο.
Ύστερα από μια εισαγωγή στα βασικά χαρακτηριστικά και τη γέννηση του φασισμού και του ρατσισμού, η εισηγήτρια του σεμιναρίου μάς εξηγεί τη μέθοδο της επικοινωνίας δίχως βία. Αποτελείται από τέσσερα βήματα: α) παρατήρηση, β) αντίληψη και έκφραση συναισθημάτων που προκαλούνται κατά την παρατήρηση, γ) αντίληψη των αναγκών που κρύβονται πίσω από αυτά,
δ) διατύπωση των αναγκών υπό μορφή παράκλησης. Η συναίσθηση παίζει σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Γιατί πρέπει να μπορούμε να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση τόσο του δράστη όσο και του θύματος. Εξ ου και στα παιχνίδια ρόλων εξασκούμαστε και στα τέσσερα βήματα, και είναι εκπληκτικό το πώς όλοι ανεξαιρέτως μπαίνουμε στο ρόλο που μας έχει δοθεί. Το ίδιο εκπληκτικό είναι ότι η μέθοδος της μη βίαιης επικοινωνίας κάμπτει τα σκληρά μέτωπα και αποκλιμακώνει εμφανέστατα τις εντάσεις.
δ) διατύπωση των αναγκών υπό μορφή παράκλησης. Η συναίσθηση παίζει σημαντικό ρόλο στην όλη διαδικασία. Γιατί πρέπει να μπορούμε να βάλουμε τον εαυτό μας στη θέση τόσο του δράστη όσο και του θύματος. Εξ ου και στα παιχνίδια ρόλων εξασκούμαστε και στα τέσσερα βήματα, και είναι εκπληκτικό το πώς όλοι ανεξαιρέτως μπαίνουμε στο ρόλο που μας έχει δοθεί. Το ίδιο εκπληκτικό είναι ότι η μέθοδος της μη βίαιης επικοινωνίας κάμπτει τα σκληρά μέτωπα και αποκλιμακώνει εμφανέστατα τις εντάσεις.
Η δεύτερη μέρα είναι σχεδόν αποκλειστικά αφιερωμένη στην επεξεργασία μιας πραγματικής αντιπαράθεσης που εκτυλίχθηκε σε ένα σχολείο της Αθήνας. Ο Νίκος, μαθητής αλβανικής καταγωγής, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Ελλάδα, δέχεται λεκτική επίθεση από το συμμαθητή του, Αλέξη, που είναι μέλος της ακροδεξιάς οργάνωσης «Χρυσή Αυγή». Στην πραγματικότητα είναι φίλοι, αλλά αφού ο Αλέξης έμαθε ότι ο Νίκος έχει αλβανικές ρίζες, ξεσπά μεταξύ τους ένας καβγάς, όπου ο Αλέξης βγάζει όλο του το μίσος απέναντι σε οτιδήποτε ξένο. Η τάξη χωρίζεται σε δυο στρατόπεδα. Στα παιχνίδια ρόλων, επιδιώκεται τόσο η μεσολάβηση μεταξύ δράστη και θύματος όσο και η διεξαγωγή μιας συζήτησης για την αντιπαράθεση και τα αίτιά της, στην οποία θα πάρει μέρος όλη η τάξη. Σκοπός είναι να ξεπεραστεί ο διχασμός της τάξης αλλά και να συμμετάσχουν και οι γονείς των δύο μαθητών στην επίλυση της αντιπαράθεσης. Το εγχείρημα είναι δύσκολο, γιατί όλοι διολισθαίνουν ξανά και ξανά στο επικοινωνιακό σχήμα του «τσακαλιού», σκληραίνοντας αμέσως τη στάση τους. Εκεί παρεμβαίνει η εισηγήτρια του σεμιναρίου και επαναφέρει την ομάδα στο πνεύμα της μη βίαιης επικοινωνίας.
Το απόγευμα της Κυριακής, όταν το σεμινάριο φτάνει στο τέλος του, όλοι είναι εξαντλημένοι. Χρειάστηκε πολύ θάρρος και δύναμη ώστε ο καθένας να αναλύσει τον τρόπο συμπεριφοράς και επικοινωνίας του μέσα στην ομάδα, να αφήσει για λίγο κατά μέρος τις προσωπικές πεποιθήσεις του ώστε να ανταποκριθεί στα παιχνίδια ρόλων και να μπει στη θέση του άλλου. Τα βιώματα και τα διδάγματα του σεμιναρίου επιδρούν βαθιά μέσα μου, έτσι που παρακολουθώ πιο συνειδητά το πώς εξελίσσονται οι συζητήσεις που ακούω και συχνά αναρωτιέμαι ενδόμυχα πώς θα αντιδρούσε η καμηλοπάρδαλη. Φαίνεται πως το τσακάλι που κρύβω μέσα μου βρήκε πια έναν αντίπαλο.
Η Monika Berg
γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στη Γερμανία και εργάστηκε για αρκετά χρόνια στο γερμανικό ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Σήμερα είναι επιστημονική συνεργάτις στην αντιπροσωπεία του Ιδρύματος Friedrich Ebert στην Αθήνα.
γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αθήνα. Σπούδασε πολιτικές επιστήμες στη Γερμανία και εργάστηκε για αρκετά χρόνια στο γερμανικό ομοσπονδιακό κοινοβούλιο. Σήμερα είναι επιστημονική συνεργάτις στην αντιπροσωπεία του Ιδρύματος Friedrich Ebert στην Αθήνα.
Copyright: Monika Berg και Goethe-Institut Ελλάδας/Σύνταξη ηλεκτρονικών δημοσιεύσεων
Ιανουάριος 2014
Ιανουάριος 2014
